Ο Αλέξανδρος Ψυχούλης γεννήθηκε στον Βόλο το 1966. Σπούδασε ζωγραφική στην Ανωτάτη Σχολή Καλών Τεχνών της Αθήνας με καθηγητή τον Παναγιώτη Τέτση. Σήμερα είναι καθηγητής Τέχνης και Τεχνολογίας στο Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας και από το 2017 διευθύνει το πρόγραμμα μεταπτυχιακών σπουδών με τίτλο «Μεταβιομηχανικός σχεδιασμός, σχεδιαστικές και καλλιτεχνικές πρακτικές για την παραγωγή της καθημερινής ζωής». Το εικαστικό του έργο αποτελείται από διαδραστικές ή μη εγκαταστάσεις στον χώρο, ζωγραφική, γλυπτική και animation. Έχει πραγματοποιήσει 25 ατομικές και έχει συμμετάσχει σε πολλές ομαδικές εκθέσεις στην Ελλάδα και στο εξωτερικό. Το 1997 του απονεμήθηκε το βραβείο Benesse για το έργο του Black Box, με το οποίο εκπροσώπησε την Ελλάδα στην 47η Biennale της Βενετίας. Το 2000 έγραψε το θεατρικό έργο Δεν πιστεύω στα μάτια σου, που ανέβηκε τον ίδιο χρόνο στο Θέατρο του Νέου Κόσμου, σε σκηνοθεσία Εμμανουήλ Κουτσουρέλη. Αφορμή της συνέντευξης που ακολουθεί στάθηκε το βιβλίο του Τροφοσυλλέκτης, που κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Νήσος.

Τροφοσυλλέκτης, το νέο σας βιβλίο. Θα μας δώσετε κάποια στοιχεία του;

Ο Τροφοσυλλέκτης είναι ένα αυτοεθνογραφικό δοκίμιο ή ένα βιβλίο συνταγών με πρώτες ύλες που η φύση προσφέρει απλόχερα, ή ένα ξεσκαρτάρισμα με το πατρικό πρότυπο, ή ένα άθροισμα διηγημάτων ή όλα αυτά μαζί. Τα βιβλιοπωλεία έχουν μεγάλο πρόβλημα όταν πρέπει να αποφασίσουν σε ποιο ράφι θα το βάλουν.

Γράψατε το βιβλίο για να αποδώσετε φόρο τιμής στη μνήμη του εκλιπόντος πατέρα σας; Ήταν και ψυχοθεραπευτική η διαδικασία της συγγραφής του;

Η αρχική πρόθεση ήταν να γράψω ένα δοκίμιο για τον σύγχρονο τροφοσυλλέκτη, για τον άνθρωπο που ενώ ζει στην πόλη συχνοπατάει το ένα του πόδι στην ύπαιθρο, συλλέγοντας και κυνηγώντας, υπακούοντας σ’ ένα αρχαίο ένστικτο. Ήθελα να περιέχει τις συνταγές που ο πατέρας μου μου είχε δείξει στα τελευταία χρόνια της ζωής του – όλες με πρώτες ύλες που έβρισκε στο νότιο Πήλιο. Γράφοντας τις συνταγές του, και φέρνοντας στον νου όλες τις στιγμές που μου τις μάθαινε, συνειδητοποίησα πόσο λίγο ήξερα αυτόν τον άνθρωπο και η αναζήτηση του «τι τελικά ήταν ο πατέρας μου» έγινε οργανικό μέρος της αφήγησης. Υπάρχει λοιπόν μια παιγνιώδης αυτοψυχανάλυση μέσα στη διαδικασία ολοκλήρωσης του βιβλίου.

Ο χρόνος, η ωριμότητα και η εμπειρία είναι απαραίτητα στοιχεία για να αντιμετωπίσουμε ψύχραιμα και αποστασιοποιημένα τις σχέσεις και να φιλτράρουμε τα βαθύτερα συναισθήματά μας για ανθρώπους δικούς μας, που λείπουν πια από κοντά μας;

Ο άνθρωπος είναι «πρεσβύωπας» σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Βλέπει καλύτερα ένα γεγονός όταν απομακρύνεται απ’ αυτό. Ο χρόνος είναι η απαιτούμενη απόσταση για να δεις τα πράγματα πιο καθαρά. Χρειάστηκε να περάσουν είκοσι ολόκληρα χρόνια από τον θάνατό του για ν’ αρχίσω να μιλώ για τον πατέρα μου ολοκληρώνοντας έτσι το πένθος, μετατρέποντάς το σ’ ένα αφήγημα και σε κώδικες συνταγών, σε κώδικες ευτυχίας δηλαδή που έχουν τη δύναμη να δημιουργήσουν μελλοντικές απολαύσεις στον μερακλή αναγνώστη.

Στη σύγχρονη ζωή η μαγειρική συχνά είναι διεκπεραιωτική, αφού πολλοί καταφεύγουν στο έτοιμο φαγητό. Τι σημαίνει για εσάς η πρόσληψη τροφής και κατ’ επέκταση η μαγειρική;

Δεν έχω κάτι μ’ αυτούς που προτιμούν να παίρνουν έτοιμο φαγητό. Ιδίως με τους μοναχικούς τύπους. Το κάνω κι εγώ συχνά, γιατί δεν μ’ αρέσει καθόλου να μαγειρεύω μόνο για τον εαυτό μου. Το ζήτημα είναι να είσαι απαιτητικός από αυτό που βάζεις στον οργανισμό σου. Το ποιοτικό φαγητό είναι ένδειξη αυτοσεβασμού, και ποιοτικό είναι το φαγητό που χρησιμοποιεί καλές εποχικές πρώτες ύλες και έχει μαγειρευτεί με φροντίδα. Η μαγειρική είναι τέχνη υψηλή, προορισμένη να παράξει συγκίνηση. Δεν απευθύνεται δηλαδή στο στομάχι, αλλά στην ψυχή μας.

Στο βιβλίο μιλάτε και για τον ρόλο της τροφοσυλλογής στην ακαδημαϊκή διδασκαλία. Θέλετε να μας εξηγήσετε;

Τον ρόλο που μπορεί να παίξει η τροφοσυλλογή στην ακαδημαϊκή διδασκαλία τον είχε συλλάβει από το 1959 ο σπουδαίος Τζον Κέιτζ (John Cage), που εκτός από συνθέτης ήταν μυκητολόγος υψηλών προδιαγραφών. Ο Κέιτζ, που τότε δίδασκε πειραματική σύνθεση στο New School της Νέας Υόρκης, εισηγήθηκε στο συμβούλιο της σχολής μια πρόταση για 5 συμπληρωματικά μαθήματα στη φύση για αναγνώριση και συλλογή μανιταριών. «Στην ουσία δεν θα είναι καν μαθήματα», τους είπε. Ο κοσμήτορας ήταν πολύ επιφυλακτικός, αλλά ευτυχώς ένας άλλος καθηγητής διατυπώνει την άποψη πως η μανιταροσυλλογή ίσως είναι μια καλή άσκηση παρατήρησης για τους νέους συνθέτες και ο δισταγμός κάμπτεται. Όλες οι σπουδές του κόσμου είναι ασκήσεις παρατήρησης.

Ο άνθρωπος είναι «πρεσβύωπας» σε όλη τη διάρκεια της ζωής του. Βλέπει καλύτερα ένα γεγονός όταν απομακρύνεται απ’ αυτό.

Αποτελεί τελικά ο θεσμός της οικογένειας έναν μηχανισμό παραγωγής πολύτιμων τραυμάτων, όπως τιτλοφορείται ένα κεφάλαιο του βιβλίου σας;

Ναι, όσο κι αν προσπαθήσεις, όσο κι αν πεις θέλω τα παιδιά μου να μεγαλώσουν σώα, δεν πρόκειται να το αποφύγεις. Λες και το να τραυματοποιούμε τις γονεϊκές συμπεριφορές είναι κάτι γονιδιακό. Αν αυτά τα γονεϊκά τραύματα δεν σε καταστρέψουν εντελώς, αν καταφέρεις να τα διαχειριστείς μ’ έναν δημιουργικό τρόπο, θα αποτελέσουν πολύτιμες αποσκευές για όλη τη ζωή σου. Τουλάχιστον έτσι είναι για μένα, αποτελούν τις πρώτες ύλες κάθε καινούργιας δουλειάς, τα προστατεύω και τα κανακεύω σε τέτοιο σημείο που φοβάμαι μην και τα θεραπεύσω.

Πώς θα θέλατε να σας θυμούνται τα δικά σας παιδιά;

Ο πατέρας μου ήθελε να τον θυμάμαι ως δέντρο. Μου έλεγε «θα φυτέψω μια λεύκα εδώ έξω απ’ το παράθυρό σου, κι όταν ο άνεμος σαλεύει τα φύλλα, θα λες ο πατέρας μου με χαιρετάει απ’ τον άλλο κόσμο». Εγώ δεν ξέρω ακόμα πώς θέλω να με θυμούνται οι κόρες μου. Σίγουρα όχι σαν δέντρο, θα προτιμούσα σαν μια θάλασσα (πλάκα κάνω).

Ποια αξία θεωρείτε υπέρτατη;

Τον αυτοσαρκασμό. Δεν ξέρω καν αν περιλαμβάνεται σ’ αυτά που ορίζονται ως αξίες – αν δεν περιλαμβάνεται, να τον βάλουμε.

Ασχολείστε με τη συγγραφή κάποιου νέου βιβλίου;

Κάτι σκαλίζω, αλλά όχι συστηματικά. Αυτή τη στιγμή ολοκληρώνω ένα μουσικό πρότζεκτ, μια σειρά τραγουδιών με τίτλο Polaroid απ’ το τέλος του κόσμου. Νομίζω πως αλλάζω τα μέσα σαν τα όργανα ενός γυμναστηρίου.

Το σπίτι σας στο Μικρό, που περιγράφετε και στο βιβλίο, καταστράφηκε στην κακοκαιρία που έπληξε τον Σεπτέμβριο την περιοχή. Θέλετε να μας μιλήσετε πώς αυτή η απώλεια συντέλεσε στη δημιουργία των έργων που εκτίθενται αυτό το διάστημα στην γκαλερί a.antonopoulou.art στην Αθήνα;

Ο Ντάνιελ μου πήρε το αγαπημένο μου σπίτι. Ένα πέτρινο κουκλίστικο διώροφο πάνω στην παραλία του Μικρού. Η έννοια του καταφυγίου και της σταθερότητας κατέρρευσε μπροστά στα μάτια μου με ανατριχιαστικό θόρυβο και μπήκα σε μια παραγωγική περίοδο θλίψης που ήθελα να ζωγραφίζω καθημερινά. Η ίδια η διαδικασία της ζωγραφικής αποδείχτηκε θεραπευτική και δημιούργησε έναν χώρο που μέσα του ένιωσα να βρίσκω ξανά τις ισορροπίες μου. Τα έργα αυτά, μεγάλων διαστάσεων, φτιαγμένα με μολύβια ακουαρέλας, εκτίθενται στην Αθήνα τώρα με τον τίτλο Καταλογισμός.

Τροφοσυλλέκτης
Αλέξανδρος Ψυχούλης
Νήσος
σ. 128
ISBN: 978-960-589-210-4
Τιμή: 13,00€

Η Χαριτίνη Μαλισσόβα είναι εκπαιδευτικός και αρθρογράφος λογοτεχνίας στην εφημερίδα Θεσσαλία.

Άλλα κείμενα:

• Ηρώ Σκάρου: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα
• Πέλα Σουλτάτου: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα
• Δέσποινα Καϊτατζή-Χουλιούμη: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα
• Σάντρα Ελευθερίου: συνέντευξη στη Χαριτίνη Μαλισσόβα

Twitter